W wielu wsiach znajdujemy stare, ręcznie pisane śpiewniki pogrzebowe. Czasem leżą gdzieś przykurzone jako pamiątka po dziadkach lub rodzicach, z których odejściem skończyła się tradycja śpiewania przy zmarłym. Częściej spotykamy jednak śpiewniki u śpiewających z nich osób, które przypominając historię swojego zeszytu opowiadają nam historię swojej rodziny. Na zdjęciu śpiewnik z Jaczewa - przepisany w 1938 roku ręcznie, wiecznym piórem, przez wujka Pana Andrzeja w dwóch egzemplarzach. Jeden egzemplarz dla dziadka Pana Andrzeja - znanego we wsi śpiewaka pogrzebowego, drugi do użytku przez innych śpiewających. Z jednego tekstu trudno śpiewać w wiele osób, szczególnie gdy - tak jak się robi w Jaczewie - kobiety i mężczyźni siedzą osobno i śpiewają na przemian.
Obecnie śpiewniki Pana Andrzeja są dyżurnymi, z których korzysta wieś. Jeśli ktoś chce śpiewać przy zmarłym, to wie, gdzie znajdzie słowa pieśni.

fot.J.Biczysko

Nowa Maliszewa.
Pani Barbara, rocznik '51.
Córka zawołanego śpiewaka pogrzebowego z Bojewa z mocnym, niskim głosem poczęstowała nas plackiem z truskawkami, pięknym zestawem pieśni i opowieści o tutejszych tradycjach pogrzebowych. W zwyczaju jest wyprawiać po pogrzebie tak zwane "poczesne", na którym się śpiewa i odmawia modlitwy. Towarzyszy temu kawa, herbata i cukierki. "Kiedyś jak robili gościny, to i wódkę stawiali na stół, ale potem jeden ksiądz nastał, co to skończył, powiedział jak ma być". Został zwyczaj, że siódmego i trzydziestego dnia od śmierci ksiądz odmawia mszę za zmarłego.

Pani Henryka, rocznik '34
Pani Henryka opowiada nam o kolejności śpiewania pieśni. Po wyprowadzeniu trumny z domu do krzyża śpiewa się przy krzyżu "Witaj Królowo Nieba" i "Anioł Pański". Ksiądz idąc z kościoła na cmentarz intonuje "Wieczny odpoczynek" i "Dobry Jezu". Pieśń zaczynającą się od słów "Zmarły człowiecze" wszyscy śpiewają, gdy trumna jest chowana do grobu. "Maria Magdalena" i "Barbaro Święta" to pieśni przeznaczone do śpiewania przy śmierci kobiety. Obowiązkowo odmawiało się też różaniec i koronkę.

rys.M.Kuliński

rys.M.Kuliński

Rynia, parafia Dobre.
Są tu dwa kółka różańcowe i silna tradycja pieśni maryjnych. Być może dlatego u Sołtysa zachęcano nas do szukania starych maryjnych pieśni bardziej niż pogrzebowych. Babcie podobno dużo ich miały w zeszytach.
Spotkaliśmy się w końcu z Panią Anną, rocznik '42, która ma zeszyty z pieśniami pogrzebowymi i dobrze pamięta ich melodie. Pożycza nam aż dwa, żebyśmy się dobrze przyjrzeli tekstom. Mamy się nie martwić, że jej zabraknie tekstów, bo jakby potrzebowała, to ma jeszcze trzeci zeszyt.

poszukiwanie pieśni

Zgodnie z nasza nową tradycją koniec tygodnia spędzamy w terenie.
Tym razem odwiedzamy Roguszyn, Górki Borze, Jaczew, Skibniew, Kutyski, Kostki, Buczyn i Żochy.

Dowiadujemy się jak to teraz "w ogóle świat jest przekręcony" i że jak się śpiewacy z różnych wsi spotkają, to jest "siano kapusta", bo każdy po swojemu ciągnie.
Słyszymy kolejne historie o zmianach obrzędów pogrzebowych. Śpiewaczki i śpiewacy martwią się, że chłodnia coraz częściej zastępuje siadanie przy zmarłym.
Poczęstunek w domu zmarłego zamienia się na stypę w restauracji.
Placka drożdżowego się nie piecze, bo i nawet nie ma już pieców chlebowych. Kupuje się co słodkiego w sklepach. Zresztą kto by teraz wziął, jakby rozdawali? Jak kiedyś pierwszego dnia piekli placek w domu zmarłego, to w dzieży nawet dwie kobiety musiały zagniatać, tyle tego było. W rzeszocie się wynosiło ciasta dla śpiewających, a dzieci się ustawiały na podwórku.

Kiedyś wracało się ze śpiewania późno, nieraz i o drugiej w nocy. Teraz o godzinie 22:00 koniec śpiewania, bo wszyscy chcą do domu wrócić zanim zgasną latarnie...

Rozpoczynamy tworzenie mapy odwiedzanych przez nas wsi. Niebawem zamieścimy link.

"Bije pierwsza godzina" - 27 lutego odbył się pierwszy dzień badań.
Rozpoczęliśmy od terenu parafii Miedzna.
Odwiedziliśmy wsie Zuzułka, Wrotnów, Chruszczewka.
W jednym miejscu synowa śpiewaczki mówi, żebyśmy przyjechali w czerwcu, bo wtedy dopiero mama wróci, jak będzie ciepło. W innym miejscu spotykamy panią, która od 30 lat co tydzień jest na mszy i nie było od tej zasady ŻADNEGO wyjątku, nawet w tygodniu, kiedy rodziła dziecko (sic!).

"Bije druga godzina" - 28 lutego. Wsie Warchoły, Sągole, Skibniew, Wrzoski, Pogorzel.
Odkrywamy różnice pomiędzy śpiewnikami z różnych wsi w pozornie tych samych tekstach pieśni.
Dowiadujemy się o cudach w Miedznej - po 1800 roku spalił się tam kościół, ale jeden obraz przetrwał - przypłynął do młyna wodnego, gdzie młynarz wyłowił go i wsadził obraz pod belkę. Młyn się kołysał, bo był to młyn wodny, jasność nad obrazem się pokazywała i tak rozpoczęła się historia Matki Boskiej Miedzyńskiej, która została koronowana i na tę okazję powstały nawet pieśni, których uczył potem organista.